Bezpieczeństwo energetyczne Polski

DSR może zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne Polski i przyspieszyć transformację

Enel X to część Grupy Enel, która poprzez swoje usługi wspiera przedsiębiorstwa we wdrażaniu innowacji i transformacji energetycznej. Enel X jest światowym liderem w zakresie zaawansowanych rozwiązań energetycznych, w tym programów Demand Side Response (DSR). Z Jackiem Misiejukiem, prezesem zarządu Enel X Polska Sp. z o.o. rozmawiamy o roli, jaką odgrywa DSR na współczesnym rynku energii.

Coraz częściej słyszymy o usługach DSR, co to takiego?

DSR (Demand Side Response) to usługa zmniejszania zapotrzebowania na energię przez odbiorcę końcowego, za wynagrodzeniem. Może być uruchamiana w odpowiedzi na polecenie operatora sieci lub na cenę energii. Usługi DSR są realizowane poprzez: przesunięcie popytu na inne godziny, jego redukcję lub wykorzystanie własnych źródeł zasilania (magazynów energii, instalacji OZE, elektrociepłowni przemysłowych). Jego rolą jest takie zarządzanie zapotrzebowaniem na moc i energię elektryczną, by zapewnić bezpieczeństwo dostaw oraz minimalizować koszty działania systemu energetycznego.

Według UE neutralność klimatyczną mamy osiągnąć do 2050 roku. Jaką rolę w transformacji energetycznej odegra DSR?

DSR jest kluczowy dla powodzenia transformacji energetycznej. Mechanizm ten nie tylko ogranicza konieczność budowy nowych elektrowni, ale zmniejsza też koszty inwestycji i wykorzystanie najdroższych jednostek pracujących bardzo rzadko i najczęściej jedynie przy krytycznych deficytach mocy wynikających z nałożenia się szczytowego zapotrzebowania ekstremalnych warunków pogodowych i awarii w elektrowniach. Wykorzystanie DSR w mechanizmach nastawionych na zapewnienie rezerw mocy i elastyczności pozwala także na włączenie do sieci większej ilości odnawialnych źródeł energii oraz redukuje konieczność ich wyłączania dla podtrzymania pracy regulacyjnych elektrowni konwencjonalnych w ramach minimów technicznych. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej światowy rynek energii potrzebuje do 2030 r. ok. 500 GW potencjału usług redukcji zapotrzebowania na energię, by móc osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. Obecnie jest on szacowany tylko na 50 GW.

Efektywne wdrażania mechanizmów DSR wymaga konkurencyjnego i sprawnie funkcjonującego rynku hurtowego energii elektrycznej, które generuje właściwe impulsy dla rynku detalicznego oraz realnych możliwości, aby odbiorcy i agregatorzy mogli zareagować na deficyty mocy i wzrost cen będący ich konsekwencją. Gdy dojdzie do deficytu mocy powinno dojść do gwałtownego wzrostu cen a odbiorcy powinni móc sprzedać nadwyżki wynikające z dobrowolnych redukcji na rynku energii zanim operator skorzysta ze środków interwencyjnych takich jak np. rynek mocy. Wprowadzenie mechanizmów sprawiedliwego rozliczania za niezbilansowanie powinno również doprowadzić do sytuacji, w której odbiorcy i agregatorzy uzyskują korzyści z redukcji zapotrzebowania kiedy pomagają operatorowi w bilansowaniu systemu. Obecne rozwiązania na hurtowym rynku energii ani na rynku bilansującym w Polsce nie dają odbiorcom takich realnych możliwości.

Czy Polsce grozi niedobór energii?

Z ubiegłorocznej analizy Ministerstwa Klimatu i Środowiska wynika, że już w 2030 r. w krajowym systemie energetycznym może zabraknąć mocy dyspozycyjnych, za które dziś odpowiadają głównie duże konwencjonalne elektrownie. Rosyjska agresja na Ukrainę ograniczy rolę gazu ziemnego w transformacji energetycznej, co wymusi rewizję planów dot. budowy nowych elektrowni opartych o to paliwo. W efekcie dojdzie do przyspieszenia rozwoju OZE, ale też może dojść do wydłużenia pracy istniejących elektrowni na węgiel, które charakteryzują się wysoką emisyjnością i małą elastycznością a przedłużenie ich funkcjonowania będzie wymagało znacznych nakładów inwestycyjnych. Aby zminimalizować ryzyko pojawienia się przerw w dostawach energii, ale jednocześnie ograniczyć koszty należy wykorzystać pełen potencjał możliwości zarówno generacji rozproszonej jak i strony popytowej. By tego dokonać konieczny jest rozwój dalszych programów DSR.

Jaką role pełni DSR w kontekście zabezpieczenia polskiego systemu energetycznego?

Dziś DSR to jeden z elementów ochrony polskiego systemu energetycznego przed przerwami w dostawach energii, które mogą wyniknąć z sytuacji nadzwyczajnych (np. awarii dużej elektrowni). Wielkość jego potencjału zależy od założeń w zakresie kosztów, czasu działania i sposobu uruchomienia. Szacuje się, że na rozwiniętych rynkach energii DSR może osiągnąć nawet 10 proc. mocy systemu energetycznego w szczycie zapotrzebowania, co w przypadku Polski oznacza ok. 2800 MW. Obecnie wielkość rynku DSR wynosi ok. 870 MW, jeśli chodzi o kontrakty zawarte na rynku mocy, ale do 2026 r. ma wzrosnąć do 1,5 GW. To jednak wciąż zbyt mało w stosunku do potencjału. W Polsce ok. 10 proc. mocy szczytowych jest wykorzystywanych tylko przez 100-150 godzin w roku. DSR może je zastąpić, przyczyniając się do ograniczenia kosztów utrzymania rezerw mocy, emisji CO2 i strat sieciowych.

Efektywne wdrażania mechanizmów DSR i pełne wykorzystanie ich potencjału wymaga jednak konkurencyjnego i sprawnie funkcjonującego rynku hurtowego energii elektrycznej, które generuje właściwe impulsy dla rynku detalicznego i daje możliwości aktywnego udziału odbiorcom i agregatorom. Obecnie rynek hurtowy w Polsce nie spełnia tego celu.

W jaki sposób Państwa program wpływa na efektywne wykorzystanie OZE?

Moc instalacji OZE w Unii powinna wzrosnąć z 511 GW dziś do 1236 GW w 2030 roku, to o 169 GW więcej, niż zakładają obecne plany. Kluczowy ma być rozwój fotowoltaiki oraz elektrowni wiatrowych na morzu i lądzie. Komisja zakłada podwojenie mocy PV do 320 GW do 2025 roku oraz zainstalowanie łącznie 600 GW do 2030 roku. Przyspieszenie rozwoju OZE przy spadającej liczbie źródeł dyspozycyjnych będzie tworzyć nowe wyzwania związane z odpowiednim zbilansowaniem systemu. Wymusi to przyspieszenie rozwoju mechanizmów z DSR. Dobry przykładem wdrożenia usług DSR umożliwiający większą i szybszą integrację OZE w systemie energetycznym jest Irlandia. Tamtejszy operator przesyłowy, spółka EirGrid, już teraz jest w stanie stabilnie pracować z 75 proc. udziałem źródeł odnawialnych, właśnie dzięki m.in. wykorzystaniu elastyczności strony popytowej a do końca dekady ma to być nawet 95%.

Co należy zrobić, aby w przyszłości usługi DSR stały się w Polsce powszechne?

W Polsce DSR ma już możliwość uczestnictwa w hurtowym rynku energii elektrycznej (w tym rynkach dnia następnego i dnia bieżącego) oraz rynku bilansującym. Konieczne jest jednak dalsze zwiększenie możliwości wykorzystania tych usług. W tym celu należy:

• Umożliwić niezależny udział odbiorców i agregatorów DSR w rynku energii i rynku bilansującym. Polska jest zobowiązania unijnymi dyrektywami oraz decyzją Komisji Europejskiej o wprowadzeniu rynku mocy, by umożliwiać odbiorcom i agregatorom pełny i równoprawny udział w rynku energii i rynku bilansującym. Udział aktywnych odbiorców w programach DSR powinien być możliwy niezależnie od tego, czy dostawca energii danego odbiorcy jest zainteresowany świadczeniem takiej usługi.

• Zlikwidować bariery w dostępie usług DSR. Zdecentralizowane zasoby DSR pozwalają na zmniejszenie ryzyka przeciążeń sieci i ograniczają straty w przesyle energii. Jednak funkcjonujące obecnie ograniczenia agregacji do niewielkich obszarów uniemożliwiają mniejszym podmiotom wejście do programu DSR, ze wzledu na duże ryzyko kar za niezbilansowanie rozproszonych zasobów oraz znacząco wyższe koszty udziału odbiorców niezagregowanych w większe grupy.

• Umożliwić łączenie udziału odbiorców w rynkach mocy i energii z innymi programami DSR. Rynek mocy został zaplanowany jako mechanizm stanowiący ostatnią deskę ratunku dla operatora systemu energetycznego w sytuacji, gdy nie są dostępne żadne inne środki rynkowe zapewniające rezerwy mocy. Mechanizm ten nie powinien wpływać na udział jego uczestników w rynku energii, rynku bilansującym i usługach systemowych dla operatora. Tam, gdzie to jest możliwe odbiorcy powinni mieć możliwość zarabiania na elastyczności w ramach mechanizmów rynkowych.

• Postawić na rozwój lokalnych DSR w ramach „Non-wire alternative”. DSR może być jednym z elementów optymalizacji kosztownych inwestycji w sieciach dystrybucyjnych i przesyłowych. Przy ich planowaniu należy w pierwszej kolejności rozważyć, czy nie jest możliwe uruchomienie lokalnych programów DSR, efektywności energetycznej lub budowa lokalnych źródeł energii, które pozwoliłyby na uniknięcie lub znaczące przesunięcie w czasie kosztownych inwestycji.

Więcej informacji o usłudze DSR można znaleźć na stronie www.enelx.pl. Tam też można zamówić raport Polityki Insight i Enel X o możliwości przyspieszenia transformacji energetycznej już teraz.