Kryzys - zagrożenie czy wyzwanie?
Kryzys to „odczuwanie, doświadczanie wydarzenia bądź sytuacji jako trudności nie do zniesienia, wyczerpującej zasoby wytrzymałości i naruszającej mechanizmy radzenia sobie z trudnościami. Jeżeli osoba będąca w kryzysie nie otrzyma wsparcia, może się to stać przyczyną poważnych zaburzeń” (James i Gilliland, 2004). Każdy z nas może doświadczyć sytuacji, która wywoła kryzys. Osobę będącą w kryzysie spostrzegać powinniśmy jako „zdrowego człowieka w trudnej sytuacji”, tak jak robią to specjaliści m.in. z zakresu psychologii kryzysu i interwencji kryzysowej. Kluczowe jest uświadomienie sobie stanu rzeczy i podjęcie kroków w celu zmierzenia się z kryzysem, poradzenia sobie.
Fazy kryzysu:
-
pojawienie się sytuacji krytycznej wywołującej kryzys - np. utrata pracy, rozwód, śmierć bliskiej osoby czy wypadek (dla każdego z nas może to być zupełnie inna sytuacja)
-
narastające napięcie, towarzyszące silne emocje takie jak: złość, lęk, bezsilność, bezradność, co prowadzi do dezorganizacji i poczucia, że obecna sytuacja przekracza nasze zasoby i możliwości poradzenia sobie,
-
szukanie fachowej pomocy u interwenta kryzysowego, psychologa, psychoterapeuty
-
konieczna może okazać się wizyta u lekarza psychiatry w celu poradzenia sobie z poważnymi konsekwencjami kryzysu (szczególnie jeśli kryzys trwa od dawna - kryzys chroniczny).
Będąc w kryzysie odczuwamy zmęczenie, wyczerpanie. Towarzyszy nam poczucie bezradności, silny lęk, brak pewności siebie oraz obniżone samopoczucie. Zwykle pojawiają się symptomy fizyczne (psychosomatyka) np. ból głowy czy ból brzucha. Następuje dezorganizacja relacji zarówno pracowniczych, rodzinnych jak i społecznych. Głównym założeniem interwencji kryzysowej jest powrót do stanu równowagi sprzed sytuacji, która kryzys wywołała, zaopatrzenie klienta w narzędzia do skutecznego radzenia sobie oraz praca nad uświadomieniem zasobów i czerpania z nich (np. oszczędności jakie posiada osoba, mieszkanie, samochód; rodzina i przyjaciele, na której pomoc może liczyć; doświadczenie, wykształcenie, praca, zdrowie, ubezpieczenie itd.). Z czasem kryzys przekształca się w chroniczny, co sprawia, że poczucie bezsilności staje się jeszcze większe, cierpimy, nie widząc wyjścia z sytuacji stosujemy strategie unikowe, co w konsekwencji prowadzi do tego, że ponosimy duże koszty psychiczne, chorujemy, popadamy w nałogi. Dlatego ważne jest szukanie wsparcia na wczesnym etapie trudnego momentu w życiu. Kryzys może okazać się szansą na rozwój oraz wyjściem poza ograniczenia, pozwala przełamywać bariery wewnętrzne i uruchomić tendencję do poszukiwania nowych możliwości. Jednak wymaga to odpowiedniego podejścia. To, jakie konsekwencje poniesie osoba w sytuacji kryzysowej zależeć będzie m.in. od: temperamentu, cech osobowości, zasobów jakie posiada, kompetencji (wiedzy, umiejętności, postaw), poradzenia sobie z trudnymi doświadczeniami w przeszłości, od poczucia sprawczości.
Cechy kryzysu:
-
odbiera poczucie bezpieczeństwa
-
wywołuje skrajne, trudne, nieprzyjemne emocje
-
jest wielowymiarowy
-
określony w czasie
-
trudny, niechciany
-
energochłonny
-
mobilizuje do działania (o ile nie jest chroniczny)
-
wymaga pomocy z zewnątrz
-
nieprzewidywalny, nagły
-
powoduje brak możliwości zaspokojenia potrzeb
-
przełomowy, zmieniający życie
Sytuację trudną można postrzegać jako wyzwanie lub zagrożenie
Kiedy sytuację trudną traktujemy jak wyzwanie wówczas towarzyszy nam stres, a zarazem ekscytacja. Włączamy strategie radzenia sobie w 80 procentach skupione na zadaniu, tylko w 10-20 procentach na towarzyszących nam emocjach. Zdarza się, że w niewielkim wymiarze stosujemy strategię unikową, która stanowi 0-10 procent. Jesteśmy świadomi swoich zasobów (np. doświadczenia, wykształcenia, stanu zdrowia, kompetencji, oszczędności, wsparcia rodziny, przyjaciół itp.), zapoznajemy się w wymaganiami danej sytuacji, konfrontując je z naszymi. W ostatniej kolejności postrzegania sytuacji jako wyzwanie (szansa) pojawiają się ograniczenia (nasze i wynikające z sytuacji). Skupiamy się na tym, na co mamy wpływ. To, na co wpływu nie mamy świadomie odpuszczamy.
OGRANICZENIA
WYMAGANIA
ZASOBY
W przeciwieństwie do sytuacji postrzeganej jako zagrożenie. Wówczas najpierw myślimy o wymaganiach naszych i danej sytuacji, następnie o ograniczeniach jakie mamy my i jakie wynikają z sytuacji. O zasobach myślimy na samym końcu, o ile nie wycofamy się z tego procesu wystraszeni ograniczeniami. Wówczas przeważają strategie skoncentrowane na emocjach i unikaniu. Ograniczenia nasze i sytuacji hamują w nas zadaniowe podejście. Pojawiają się blokady, które wydają się nam nie do pokonania.
ZASOBY
OGRANICZENIA
WYMAGANIA
Hobfoll, twórca teorii zachowania zasobów przedstawił cztery różne rodzaje zasobów: przedmioty – ich posiadanie bądź brak stanowi o statusie materialnym i społecznym jednostki, np. samochód, dom; warunki (zasoby okolicznościowe) – są cenne i ograniczone, np. stała praca, awans, spadek, małżeństwo; zasoby energetyczne – pochodne własnej energii i doświadczenia, które można wykorzystać w pomnażaniu kolejnych zasobów, np. pieniądze; zasoby osobiste – dotyczą cech osobowości i temperamentu, np. odporność na stres, punktualność, doświadczenia, wykształcenie… Warto na co dzień mieć świadomość swoich zasobów. Zrób listę już dziś. Wypisz wszystko, co przychodzi Ci do głowy. Na bieżąco aktualizuj swoją listę.
Marta Osuch - psycholog ze specjalnością psychologia zmiany i kryzysu, specjalista ds. zarządzania zasobami ludzkimi, trenerka rozwoju osobistego i zawodowego, prelegentka TEDx SGH 2019, ekspertka w audycjach radiowych i programach telewizyjnych, autorka artykułów na temat roli psychologii w biznesie, organizatorka akcji społecznej „Sama definiuję swój Sukces” i projektu Projektantki Sukcesu, założycielka firmy Psychology & Business.
Fot. Marta Ciszkowska
